Zelfgeschreven testamenten: geldig, maar te gebruiken als ‘parachute’.

Een testament zelf schrijven? Kan. Zolang je een datum en je handtekening zet heb je naar Belgisch recht een geldig testament. “De voorwaarden om een geldig testament op te stellen, zijn inderdaad niet moeilijk” zegt notaris Helena Verwimp. “Maar mensen vergeten vaak wat voor gevolgen een testament heeft op wie achterblijft.”  

De gevaren van AI en modellen

“De ergste gevallen? Testamenten die onduidelijk opgesteld zijn, of met een dubbelzinnige betekenis. Of nog erger: testamenten die geschreven zijn door chatgpt of één of ander platform. Die testamenten lijken correct, maar zijn niet op maat van de persoon. Ze kennen het verhaal niet, ze kennen de wensen niet. Ze adviseren niet in functie van een specifieke situatie. Er is geen enkele kwaliteitscheck.” waarschuwt Verwimp. 

Technologie die aangeeft hoe je een testament opstelt. Dat roept vragen op. “Bij gezondheidsproblemen laat je de diagnose ook over aan een expert? Waarom zou je niet hetzelfde doen voor de verdeling van je vermogen, waar je heel je leven voor hebt gewerkt? Een verdeling die een enorme impact zal hebben op het leven van wie je achterlaat? Alles ziet er misschien goed uit op het eerste gezicht, maar de problemen komen pas bij het overlijden. En dan is het natuurlijk te laat. Ik raad het eigenlijk iedereen af.” waarschuwt Verwimp. “Testamenten zijn maatwerk: als iets te mooi is om waar te zijn, dan is dat meestal ook het geval.” 

Aanvechtbaar versus onaanvechtbaar

Testamenten zorgen in de praktijk voor spanningen. Het gebeurt ook dat niet iedereen zich kan vinden in wat er in een testament staat. Ook als alles er correct in staat. “Kinderen die bijvoorbeeld minder erven , omdat een groot deel naar de partner gaat… die gaan dan vaak zaken in vraag stellen zoals de handtekening, of de toestand van hun ouder bij het opstellen van het testament. Dan ontstaan er conflicten die gevoed zijn door de diepe wonden en vragen. En de enige persoon die ze kan beantwoorden is er dan niet meer” legt Verwimp uit. 

 “Je hebt geen begeleiding, geen check, geen notaris die met absolute zekerheid kan bevestigen: de persoon wist 100% zeker wat hij aan het regelen was. Niemand kan nabestaanden verzekeren dat die persoon alle gevolgen begreep en die absoluut zo heeft gewild. Die onzekerheid maakt de situatie vaak nog pijnlijker.” gaat de notaris verder. “Zo’n document is ook geen notariële akte . Zelfs perfect opgestelde zelfgeschreven testamenten kunnen in vraag gesteld worden door misnoegde erfgenamen. Waardoor de afwikkeling van de erfenis serieus belemmerd wordt. Vaak wordt geen enkele partij hier beter van.” 

“Een notarieel testament daarentegen, is niet zomaar een blaadje papier. Zo’n testament kan niet aangevochten worden. Voor wie achterblijft is er dan die zekerheid dat het testament echt wetens en willens is opgesteld. Ongeacht welke emoties dit losmaakt… die zekerheid heb je dan. Aanvaarding komt dan in de plaats van onzekerheid. De nalatenschap kan afgewikkeld worden en eenieder kan op zekere manier zijn rust vinden. Voor mij blijft dit de grote meerwaarde van een notarieel testament”. 

Niet kosteloos

En hoe zit het dan met de kosten? “Het is een groot misverstand dat eigenhandige testamenten kosteloos zijn. Voor wie achterblijft en zo’n testament wil laten uitvoeren moeten er wel degelijk kosten gemaakt worden. Bij het overlijden zal er een proces-verbaal gemaakt moeten worden en het testament zal neergelegd moeten worden bij de rechtbank. Hiervoor mag je rekenen op 500 euro en de advocatenkosten. Die kosten zijn dan te dragen door de erfgenamen. En zijn er dan conflicten en wordt het testament in vraag gesteld? Dan mag je rekenen op extra kosten om je punt te maken, al dan niet voor de rechtbank. Dan is het vaak met advocaten te doen, en die vragen natuurlijk ook iets voor hun diensten. 

En hoe zit het dan met een notarieel testament? De opsteller betaalt aan de notaris een bedrag tussen 400-600 euro . Dat klopt. Hier zit het ereloon van de notaris in, maar ook belastingen en een registratiekost. “Een testament opstellen vraagt tijd, en dat is ook nodig want als notaris willen wij 100% zeker zijn dat cliënten begrijpen wat ze aan het regelen zijn. Je moet mensen op kantoor ontvangen, meerdere keren als het moet. Tot alles duidelijk is. Alle nodige clausules worden voorzien, want afhankelijk van elk verhaal, moet er telkens nagedacht worden over alle mogelijke scenario’s. Een testament moet bulletproof zijn.” 

Parachutetestamenten

Maar is een zelfgeschreven testament dan altijd af te raden? “Nee dat zou ik ook niet zeggen” gaat de notaris verder. 

“Eigenhandige testamenten zijn “parachutetestamenten”: zelf je testament schrijven kan een oplossing zijn voor als het noodgedwongen snel moet gaan en een afspraak bij de notaris niet meer lukt (bv. je maakt een verre reis en je wil geen risico’s nemen) of om een tijdelijke niet-complexe situatie te overbruggen. Ik heb bijvoorbeeld vaak jonge ongehuwde koppels die een vangnet nodig hebben voor de gezinswoning , moest er één van de twee overlijden. Dan is zo’n parachutetestament nuttig. Dan heb je iets, want je weet maar nooit. Later gaan die misschien trouwen, krijgen ze kinderen, of wensen ze op een andere manier de verdeling van hun vermogen te regelen. En dan kan dat testament weer aan de kant gelaten worden. 

Maar voor gevoelige zaken waarbij je echt op duurzame manier de verdeling van je vermogen wil regelen? “Iedereen die een testament wil opstellen zou zich de vraag moeten stellen: kan dit een bron van discussie worden? Is het antwoord ‘ja’, dan moet je op veilig spelen en beroep doen op een notaris zodat je een “gebetonneerd” testament hebt. Net zoals je beroep zou doen op een arts voor je gezondheidsproblemen.”