Een van mijn ouders is overleden. Het is mogelijk dat er een testament bestaat. Welke formaliteiten moet ik vervullen om in het bezit van de nalatenschap te komen?
1. Er bestaat geen testament of uiterste wilsbeschikking.
In dat geval komt de nalatenschap ingevolge de wet rechtstreeks toe aan de kinderen en/of aan de kleinkinderen (die in de plaats komen van hun vooroverleden ouder), onder voorbehoud van de rechten die toekomen aan de langstlevende echtgenoot van de overledene.
1) De wettige en voorbehouden erfgenamen (langstlevende echtgenoot, kinderen of kleinkinderen) bekomen automatisch het bezit van de nalatenschap, en dienen aan niemand enige afgifte te vragen. Allen samen kunnen zij tot de verdeling van de nalatenschap overgaan, hetzij onmiddellijk, hetzij later. Kinderen en kleinkinderen moeten daarbij wel de rechten van de langstlevende echtgenoot eerbiedigen.
Wat de roerende goederen betreft zoals bv. contante gelden, spaarboekjes, obligaties, kasbons of effecten kunnen zij onmiddellijk tot onderlinge verdeling overgaan of die, in afwachting van de verdeling, toevertrouwen aan een notaris, of ze plaatsen op een gemeenschappelijke rekening. De bestaande boekjes en rekeningen kunnen ook tijdelijk behouden blijven.
2) Om de ingevolge het overlijden geblokkeerde gelden en rekeningen vrij te maken zal de financiële instelling (bank, spaarkas) veelal een akte van bekendheid of erfrechtverklaring vragen en een volmacht van alle erfgenamen. De akte van bekendheid of erfrechtverklaring wordt opgemaakt door de notaris of door het kantoor van de registratie. In die akte wordt het overlijden bevestigd en wordt vastgesteld aan wie de nalatenschap toekomt, m.a.w. de identiteit van de erfgenamen wordt erin vermeld. De vaststelling van de juiste erfenisovergang vergt soms opzoekingen die enige tijd vragen. Daartoe behoort het onderzoek naar het bestaan van testament(en). De opsteller van de akte van bekendheid zal de fiscale en sociale kenninsgevingen verrichten. Eventuele schulden zullen moeten afgehouden worden om de rekeningen vrij te kunnen geven.
Men zal daarvoor navraag doen op het registratiekantoor en op het Centraal Register voor Testamenten (C.R.T.). Normaal zullen notariële testamenten op die manier onmiddellijk opgespoord worden. Eigenhandig geschreven testamenten zijn op die wijze niet altijd terug te vinden, enkel indien deze in bewaring gegeven werden bij een notaris.
De volmacht mag een onderhands document zijn, getekend door de erfgenamen. Vaak wordt de legalisatie (echtverklaring) van de handtekening gevraagd, wat kan gebeuren door de gemachtigde beambte van het gemeentebestuur van de woonplaats van de volmachtgever of door de notaris voor de in zijn bijzijn geplaatste handtekeningen.
Wanneer de tegoeden niet te groot zijn, vereffenen de meeste financiële instellingen deze tegoeden op verzoek van de notaris die gelast is met de regeling van de nalatenschap, na een eenvoudige brief waarin de erfenisovergang wordt meegedeeld. Zij doen die vereffening dan op verantwoordelijkheid van de notaris.
3) Voor de opening van een bankkoffer worden de akte van bekendheid en de volmacht altijd gevorderd. Bij de opening van de koffer moeten alle mede-erfgenamen aanwezig of vertegenwoordigd zijn, of minstens op wettelijke wijze opgeroepen zijn. Bovendien moet voor de opening ook het Bestuur van Registratie worden verwittigd.
Wanneer geen van de erfgenamen de code van het kofferslot kent en/of wanneer de koffersleutel niet werd teruggevonden, zal de financiële instelling daarvan op voorhand moeten ingelicht worden, teneinde een specialist kofferopener te kunnen oproepen - wat uiteraard bijkomende kosten meebrengt.
4) Wanneer er geen overeenstemming bestaat tussen de verschillende erfgenamen, kan elke vereffening en verdeling onmogelijk worden in afwachting van de gerechtelijke vereffening-verdeling. Die procedure kan zeer lang duren.
5) In afwachting van de regeling, zullen de meeste financiële instellingen wel bereid zijn om op voorlegging van de facturen de normale begrafeniskosten en ziektekosten van de overledene te betalen met gelden van de bank- of spaartegoeden, alhoewel ze daartoe niet verplicht kunnen worden.
6) Bij dit alles moet ook gedacht worden aan de eventuele schulden die de overledene zou nagelaten hebben. Want indien er belangrijke schulden zijn, moet de nalatenschap desgevallend aanvaard worden onder voorrecht van inventaris of zelfs verworpen worden, om te voorkomen dat de erfgenamen gehouden zijn tot betaling van de schulden van de overledene zelfs indien er niets zou overblijven.
Om geldig een nalatenschap te kunnen verwerpen of te aanvaarden onder voorrecht van inventaris, mogen er voordien geen daden van aanvaarding zijn gesteld, zoals bv. het in bezit nemen van bepaalde goederen behorend tot de nalatenschap.
7) Indien er minderjarige erfgenamen zijn, dienen bijkomende regels en formaliteiten te worden nageleefd.
Aangezien de notaris vertrouwd is met de vereffening van nalatenschappen, kan hij doorgaans voor een vlotte afhandeling instaan en de erfgenamen wegwijs maken in de op te lossen problemen en hen adviseren bij de verschillende fases van de vereffening-verdeling.
2. Er bestaat wel een testament.
Wanneer het een eigenhandig testament is, zal het moeten overhandigd worden aan een notaris die het aan een notariële akte zal aanhechten. Binnen de maand legt de notaris dan een eensluidend verklaard afschrift van de akte van neerlegging en van het testament neer op de griffie van de Rechtbank van Eerste Aanleg.
Bij bestaan van een testament dient men verder twee gevallen te onderscheiden, namelijk :
a) het testament voorziet alleen bijzondere legaten (legaten waarbij welbepaalde voorwerpen, goederen of geldsommen worden toegekend - gelegateerd - aan bepaalde personen).
Dan verandert er voor de vereffening van de nalatenschap weinig; dit kan gebeuren op dezelfde wijze als wanneer er geen testament was. De wettelijke erfgenamen zullen dan wel de bijzondere legaten moeten afgeven. In dat geval zullen zij de inkorting (vermindering tot beloop van het beschikbaar gedeelte) kunnen vragen zo mogelijk in der minne ofwel voor de rechtbank. Het beschikbaar gedeelte van de nalatenschap is dat gedeelte van de goederen waarover de wet de erflater toelaat naar goeddunken te beschikken.
b) Het testament voorziet algemene legaten of legaten ten algemene titel. In dat geval zullen deze legatarissen bij de regeling van de nalatenschap moeten betrokken worden, en dit van bij de aanvang, omdat zij een onverdeeld deel in de nalatenschap verkrijgen.
Voor de praktische regeling gelden ook hier de reeds vroeger vermelde formaliteiten, zoals akte van bekendheid en volmacht, maar dan met tussenkomst van de aangeduide legatarissen.De algemene legatarissen en legatarissen ten algemene titel kunnen echter niet optreden, zonder de voorbehouden erfgenamen te kennen.
Zij zullen hen de afgifte moeten vragen. Deze laatsten kunnen ook in dat geval de inkorting van de legaten vragen wanneer die het beschikbare deel overtreffen.